Έχω καταλήξει πάμπολλες φορές στο συμπέρασμα, ότι ο κόσμος θα ήταν πολύ, μα πολύ καλύτερος, αν είχε περάσει στο είναι μας η ανάληψη ευθύνης.

Είναι τόσο εύκολο να μας φταίνε οι άλλοι. Να πετάμε από πάνω μας το μερίδιό μας. Να λέμε, εγώ μια χαρά τα κάνω όλα. Αλήθεια, μας είναι τρομακτικά εύκολο. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο που αναλαμβάνει στο 100% την ευθύνη του.

Να μιλήσω για τον εαυτό μου πρώτα; Υπήρξαν άπειρες φορές που θεώρησα ότι δεν είχα ευθύνη, ότι δεν μπορούσα, ότι δεν εξαρτιόταν από μένα…κι όμως, όσο προχωράω και ωριμάζω, τόσο ανακαλύπτω πότε τελικά έπεσα έξω σε αυτή την εκτίμησή μου. Και διορθώνω. Βελτιώνομαι. Δε θα σταματήσω να βελτιώνομαι, μέχρι το τελευταίο δευτερόλεπτο της ύπαρξής μου. Είμαι αιώνια μαθήτρια. Και μπορεί ο καθένας μας να είναι περήφανος μαθητής, όταν διαπιστώνει την εξέλιξή του και όταν τη γνώση του, στο βαθμό που την έχει κατακτήσει, τη μοιράζεται. Αλλιώς, αποδυναμώνεται η αξία της.

Το έχει πει ο Νίκος Καζαντζάκης και το κουβαλάω μέσα μου πια, σαν φυλαχτό. “Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω.”

Αναλαμβάνω την ευθύνη μου, σημαίνει μεταξύ πολλών άλλων, ότι νιώθω πως έχω χρέος και ως μαμά, να μάθω στα παιδιά μου να αναλαμβάνουν την ευθύνη. Δύσκολο έργο και αναγκαίο. Γιατί αναγκαίο; Γιατί για μένα, η ανάληψη ευθύνης σηματοδοτεί μια σειρά από άλλα χαρακτηριστικά που καλλιεργούνται μέρα με τη μέρα. Αναλαμβάνω την ευθύνη μου σημαίνει αναγνωρίζω, παραδέχομαι και αποδέχομαι ποιος είμαι και ποιος μπορώ να γίνω. Ακόμη και πώς μπορώ να γίνω αυτός που θέλω. Σημαίνει ελευθερία. Γιατί παύω να κρύβομαι πίσω από δικαιολογίες, ξεσκεπάζω τις αλήθειες μου. Σημαίνει γενναιότητα, γιατί τολμάω να βιώσω τις συνέπειες. Οι οποίες κουβαλούν απώλειες, περιορισμούς, δυσκολίες. Αλλά σε αποζημιώνουν μακροπρόθεσμα. Σημαίνει μαθαίνω να διαχειρίζομαι μια κρίση, αντί να τρέξω να κρυφτώ. Σημαίνει ότι πετάω από πάνω μου την ψυχολογία του θύματος απέναντι σε ανθρώπους και καταστάσεις. Άρα, έχω τη δύναμη να είμαι κύριος του εαυτού μου. Σημαίνει μαθαίνω να εστιάζω στις  λύσεις των προβλημάτων. Σημαίνει συνδέομαι με τους γύρω μου. Ουσιαστικά. Αληθινά. Έντιμα.

Την αγαπώ την ευθύνη. Μας ενηλικιώνει κάθε μέρα και πιο πολύ. Με τρομάζει η ευθύνη. Μας φέρνει αντιμέτωπους με συναισθήματα ενοχής, ντροπής, αδυναμίας, σκοταδιού. Αλλά ρε παιδί μου, αν σε αυτή τη ζωή δεν μάθουμε τόσο καλά τον εαυτό μας που να τον ξέρουμε από άκρη σε άκρη, τι ελπίδες έχουμε να γνωρίσουμε τον όποιον άλλο; Πώς αλλιώς θα αφήσουμε με το αποτύπωμά μας έναν εξελιγμένο, καλύτερο κόσμο;

Πώς λοιπόν, μπορούμε να μάθουμε στα παιδιά μας, που εκείνα είναι το αύριο, εκείνα μεταφέρουν την όποια σοφία μας και την ενέργειά μας στην διαμόρφωση του μελλοντικού κόσμου, να αναλαμβάνουν την ευθύνη; 

child responsibility 1

Πριν μοιραστώ, μερικούς από τους τρόπους που έχω στο μυαλό μου, να πω ότι φυσικά, όσο μικρότερο το παιδί, τόσο απλούστερος ο τρόπος που θα επικοινωνήσουμε το μήνυμα. Και μην ξεχνάμε ότι δεν περιμένουμε να δούμε στα 5 του ή ακόμη και στα 12 του ένα παιδί να αναλαμβάνει απόλυτα την ευθύνη. Εργαζόμαστε μαζί του προς αυτή την κατεύθυνση και τα αποτελέσματα θα έρχονται σταδιακά και στην ώρα τους. Δεν έχουν νόημα οι μεγάλες προσδοκίες και η ανυπομονησία.

Πρώτα εγώ

Πρώτα από όλα, με το να μας βλέπουν εμάς να αναλαμβάνουμε την ευθύνη. Τα έργα μας έχουν πολλαπλάσια μεγαλύτερη επίδραση στις ζωές τους, από τα λόγια μας.

Ας παίξουμε θέατρο

Μέσα από το παιχνίδι. Τα παιδιά αγαπούν τα παιχνίδια ρόλων. Μπορούμε να δημιουργήσουμε σενάρια στα οποία πότε εμείς, πότε εκείνα διαμορφώνουμε την ιστορία. Μία φορά με την σωστή αντιμετώπιση και μία με την λάθος.

Μπες στα παπούτσια μου

Όταν θεωρούμε ότι χρειάζεται να κάνουμε κάποια παρατήρηση στο παιδί μας, μπορούμε να το ρωτήσουμε “Αν εσύ ήσουν γονιός, τι θα έλεγες/έκανες;”. Πίστεψέ με, μάλλον θα σε εκπλήξει ευχάριστα με την απάντησή του. Τη στιγμή που διατυπώνει από μόνο του τι διαφορετικό θα έπρεπε να είχε κάνει ή πει, μιλάμε ήδη για αυτοβελτίωση. Εγώ κι εσύ σε ποια ηλικία την ξεκινήσαμε; 😉

Στο πρόσφατο παρελθόν, σε μια επίσκεψή μου στα μαγαζιά με τα παιδιά, η κόρη μου ήθελε να έχει μαζί της ένα τσαντάκι της με κάποια αγαπημένα της αντικείμενα μέσα. Επειδή ξέρω ότι πολύ τακτικά ξεχνάει τα πράγματά της και γενικά βασίζεται στο ότι οι υπόλοιποι της οικογένειας θα τα φροντίσουμε, της ξεκαθάρισα από την αρχή ότι θα ήταν αποκλειστικά δική της ευθύνη. Να μην τα πολυλογώ, τα έχασε τα πράγματα.

Η πρώτη της αντίδραση ήταν να θυμώσει, να κλάψει και να ρίξει την ευθύνη πρώτα στον αδερφό της (μα, του είπα να τα προσέχει!) και μετά σε μένα. Πολύ ξεκάθαρα και ήρεμα την ρώτησα, αν εκείνη παρατηρούσε συνεχώς πού άφηνα τις δικές μου τσάντες όσο είμασταν έξω. Σάστισε. Απάντησε αρνητικά και της ζήτησα, ήρεμα πάλι, το λόγο. “Μα, είναι οι δικές σου τσάντες!” μου είπε. Το συνέχισα και της είπα “Δηλαδή μου λες ότι αν εγώ για λίγο ξεχνιόμουν, εσύ δεν θα έκανες κάτι για αυτό;”. “Μα, δεν ήξερα ότι ξεχάστηκες!!” είπε το 6χρονο. Κάπου εκεί λοιπόν άρχισε να καταλαβαίνει.

Δες πού στέκεσαι και τις επιλογές σου

Όταν ένα παιδί λέει δικαιολογίες, του απαντάμε με τρόπο που του τονίζει τη θέση του μπροστά στο πρόβλημα και τις επιλογές του. Για παράδειγμα. Ας πούμε ότι προκύπτει ένας καβγάς μεταξύ των παιδιών σου ή του παιδιού σου και ενός φίλου, συμμαθητή. Τον/την έσπρωξαν και ανταπέδωσε. Δικαιολογείται για την πράξη του με το γνωστό “Μα, με έσπρωξε πρώτος/η”.

Η δουλειά μας είναι να του εξηγήσουμε, ότι η βία φέρνει βία και δε λύνει κανένα πρόβλημα, αντιθέτως δημιουργεί περισσότερα. Οπότε, έχουμε ήδη τονίσει στο παιδί μας τη συνέπεια της μιας επιλογής που είχε. Η λύση στο πρόβλημα της βίας, εξηγούμε ότι είναι το όριο που μπορεί να θέσει. Η βία σταματάει, όταν κάποιος από τους εμπλεκόμενους την σταματήσει. Κι έτσι του δείχνουμε και μια δεύτερη επιλογή που είχε.

Μα, το παιδί το πνίγει το άδικο! 

Κάποια στιγμή ο γιος μου, μου περιέγραφε την δυσαρέσκειά του για έναν φίλο του. Τον γιο μου τον νοιάζει η γνώμη και η συμπεριφορά του φίλου του προς εκείνον και ο φίλος του όποτε θέλει τον απορρίπτει ή και τον απαξιώνει μπροστά στους υπόλοιπους, όποτε θέλει τον έχει φίλο που λέμε.  Το αποτέλεσμα ήταν να νιώθει μεταξύ άλλων ο γιος μου, πως δεν έχει χιούμορ (επειδή τη μια τον κορόιδεψε σε κάποιο αστείο του το άλλο παιδί, την άλλη δεν αντέδρασε καν). Και έφταιγε ο φίλος του, έλεγε.

Ήταν άδικη η συμπεριφορά του. Ναι, ήταν. Ήταν και μια πρώτης τάξεως ευκαιρία, για μια τεράστια συζήτηση που έθιγε πολλά ζητήματα βέβαια. Αλλά, αναφορικά με το κομμάτι της ευθύνης, του ξεκαθάρισα ότι δεν του φταίει κανείς, αν μόλις δεν πάρει την έγκριση και την αποδοχή ενός φίλου, ξεχνάει όλους τους άλλους που γελούν με τα αστεία του, αλλά ξεχνάει και την δική του άποψη επί του θέματος. Ο φίλος του ευθύνεται για τη συμπεριφορά του. Αλλά ο γιος μου ευθύνεται για το πόσο επιτρέπει να τον επηρεάζει αυτή. Ακόμη περισσότερο, ευθύνεται για το αν θα ξαναδώσει στο μέλλον την ευκαιρία να τον χειριστεί συναισθηματικά.

child responsibility 2

Άλλο εξηγούμαι, άλλο δικαιολογούμαι

Τα παιδιά, ειδικά όταν είναι μικρά, είναι πολύ πιθανό να παρεξηγήσουν κάποιες έννοιες. Είναι σημαντικό να καταλάβουν, ότι αυτό που τους λέμε, δεν είναι να θεωρούν κάθε φορά που κάτι που πάει στραβά, ότι φταίνε τα ίδια και μόνο τα ίδια. Όχι. Δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε ενοχικά παιδιά. Τα βοηθάμε να διαχωρίσουν την αναγκαιότητα της εξήγησης με το αδιέξοδο της δικαιολογίας.

Σε αγαπάω και γι’ αυτό δεν βιάζομαι να διορθώσω το λάθος σου. Ζήσε το.

Άλλο παράδειγμα. Όλα τα παιδιά σε μικρές ηλικίες, θέλουν το παιχνίδι ενός άλλου παιδιού. Συχνά, οι γονείς επειδή αισθανόμαστε άσχημα, βιαζόμαστε να πάρουμε το αντικείμενο από τα χέρια του παιδιού μας και να το επιστρέψουμε στον κάτοχό του. Είναι προτιμότερο να εξηγήσουμε στο παιδί μας, γιατί πρέπει να το επιστρέψει και να το αφήσουμε να το κάνει το ίδιο. Αν αναλάβουμε εμείς αυτή την ενέργεια, έχουμε εξαφανίσει την ευκαιρία της βιωματικής εμπειρίας, άρα και της πιθανότητας να θυμάται σε ένα επόμενο ανάλογο περιστατικό το παιδί, ό,τι προσπαθήσαμε να το διδάξουμε.

Ψυχραιμία και διαχωρισμός θέσης

Εννοείται πως όλοι οι γονείς έρχεται η στιγμή που βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα τρελό πείσμα του παιδιού, το οποίο αρνείται την ευθύνη. Η υπομονή και η ψυχραιμία είναι τεράστιοι σύμμαχοι. Ξέρω πόσο ανέφικτο μοιάζει αυτό σε κάποιες περιπτώσεις. Όμως, αξίζει η επιμονή σε αυτή την προσπάθεια. Κάνε focus στο ότι είναι άλλο το αν παραδέχεται την ευθύνη του με το αν έχει ευθύνη. Αν δεν την διαπραγματεύεται ο γονιός, δεν μπορεί να την διαπραγματευτεί ούτε το παιδί. Αντί να γίνει ολόκληρη φασαρία για το γιατί π.χ. ξέχασε στο σχολείο την φωτοτυπία με τις ασκήσεις για το σπίτι, βάλε το παιδί να βρει τη λύση. Αν δεν προσπαθήσει, την επόμενη μέρα αυτός που θα πρέπει να απολογηθεί, θα είναι ο μικρός μαθητής και όχι η μαμά του. Το εξηγούμε αυτό. Επίσης εξηγούμε, ότι αν δεν έχει προετοιμαστεί κατάλληλα, αυτός που θα δυσκολευτεί να κατανοήσει το επόμενο μάθημα, είναι και πάλι ο ίδιος. Όχι η μαμά του. Το παιδί πάει σχολείο, όχι οι γονείς.

Καθοδήγηση και βοήθεια για ανεύρεση λύσεων

Το να μάθει να βρίσκει λύσεις ένας άνθρωπος και να διορθώνει λάθη, θέλει εκπαίδευση του μυαλού. Εμείς οι γονείς, θα εκπαιδεύσουμε το παιδί μας να σκέφτεται έτσι και να λειτουργεί έτσι.

Δεν μπορούμε να απαιτούμε από ένα μικρό ανθρωπάκι να σκεφτεί “Επ! Εδώ πάω να ξεφορτωθώ μια ευθύνη” ή “Α, είναι προφανείς οι λύσεις και οι επιλογές μου”. Εμείς θα δώσουμε μια σπίθα, για να ανάψει η φωτιά. Καθοδηγούμε με ερωτήσεις και σχόλια που βάζουν το παιδί στη διαδικασία να επαναξιολογήσει ό,τι είπε και έκανε ή ό,τι δεν είπε και δεν έκανε. “Τι σε έκανε να πάρεις αυτή την απόφαση/ να έχεις αυτή την αντίδραση;”, “Τι θα μπορούσες να έχεις κάνει/πει διαφορετικό;”, “Πώς ένιωσες εσύ όταν είπες/ έκανες;”, “Πώς πιστεύεις ένιωσε ο άλλος που εισέπραξε την αντίδρασή σου;”, “Τώρα που το ξανασκέφτεσαι, θα ήθελες να αλλάξεις κάτι;”, “Τι μπορείς να κάνεις τώρα για αυτό;”. Είναι μερικές από τις κατευθύνσεις που μπορούμε να δώσουμε.

Αλλά και θα συζητήσουμε μαζί του, τις δικές μας στιγμές όταν αναλάβαμε ευθύνη, όταν βρήκαμε λύσεις, όταν  διορθώσαμε λάθη. Τι κάναμε, τι αποφύγαμε, τι είπαμε, τι σκεφτήκαμε ότι θέλαμε να πούμε, αλλά το φιλτράραμε με μια πιο ψύχραιμη και ώριμη ματιά. Μπορεί να είναι ιδιαίτερα απλοποιημένες ιστοριούλες που διηγούμαστε. Πάντα προσαρμοζόμαστε στην ηλικία του παιδιού. Είπαμε. Το παράδειγμά μας είναι δυνατότερο από τις λέξεις μας.

Ξέρω, ότι κι εσύ όπως κι εγώ έχεις σκεφτεί, πως εδώ οι ενήλικες δεν ξέρουμε να αναλαμβάνουμε την ευθύνη μας, θα το κάνει ένα παιδί; Κάθε φορά που αναρωτιέμαι λοιπόν, απαντώ ξεκάθαρα ναι! Ένα βήμα τη φορά, αρκεί να μην σταματήσουμε να προσπαθούμε. Για να αποκτήσουν βάσεις, που θα τα βοηθήσουν να γίνουν καλύτεροι ενήλικες από εμάς. 🙂

child responsibility 3

Θα πεις στους φίλους σου να μπουν να διαβάσουν αυτό το άρθρο; Sharing is magic! ♥